Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Instytut Filozofii

Filozofia w naszej uczelni jest uprawiana od przełomu XIV i XV wieku. Jeszcze w XVI wieku miała bardzo wysoką międzynarodową pozycję. W następnym stuleciu jej ranga osłabła, choć nie brakło wybitnych filozofów, takich jak Sebastian Petrycy z Pilzna (1554-1626), który był profesorem medycyny czy Jan Brożek (1585-1652), czyli Ioannes Broscius (od jego zlatynizowanego nazwiska wywodzi się nazwa budynku, w którym znajduje się Instytut Filozofii Collegium Broscianum) wybitny teolog, matematyk, astronom propagator teorii Kopernika, historyk nauki, teoretyk muzyki, wykładowca filozofii i autor dzieła Apologia pro Aristotele. W tym samym stuleciu znaczącą rolę odegrał Szymon Stanisław Makowski, zwolennik filozofii św. Tomasza z Akwinu, autor Kursu filozofii wedle prawdziwej doktryny Arystotelesa, księcia filozofów.

 

Nowe tendencje w filozofii i w sposobie jej nauczania wiążą się z pierwszą reformą uczelni przeprowadzoną około połowy XVIII w. przez profesora matematyki i filozofii ks. Józefa Alojzego Putanowicza. Zwolennik filozofii Christiana Wolffa i jego uczeń Marcin Świątkowski reprezentował w drugiej połowie XVIII wieku tendencje oświeceniowe w oryginalnym ujęciu, którego wyrazem było dzieło Prodromus Polonus (Zwiastun polski). W czasie reform Kołłątajowskich i Komisji Edukacyjnej ograniczono nauczanie filozofii i propagowano filozofię Wolffa, Kartezjusza, Leibniza i Locke'a (ks. Wincenty Smaczniński i ks. Andrzej Cyankiewicz). Dwaj główni przedstawiciele filozofii oświeceniowej Hugo Kołłątaj (pozostający pod wpływem francuskich encyklopedystów) i Jan Śniadecki (wraz z bratem Jędrzejem nawiązujący do filozofii zdrowego rozsądku), wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego reformatorzy propagowali nowe ujęcie etyki i filozofii nauki (początki pozytywizmu). W XIX wieku zapisali się w dziejach filozofii ks. Feliks Jaroński, autor programowej mowy Jakiej filozofii potrzebują Polacy? (1810). Filozofia Immanuela Kanta wywarła istotny wpływ na filozofię krakowską, zdobywając gorącego zwolennika w osobie Józefa Emanuela Jankowskiego i równie zagorzałych przeciwników: F. Jarońskiego i Jana Śniadeckiego.

 

W pierwszej połowie XIX wieku znaczącą rolę odegrał Michał Wiszniewski, zwolennik filozofii zdrowego rozsądku i metodologii Bacona (był autorem Bacona metody tłumaczenia natury (BKF, PWN 1976). Heglizm w naszej uczelni w tym samym stuleciu rozwijał się dzięki Józefowi Kremerowi (1806-1875).

 

Oryginalną postacią był Maurycy Straszewski (1848-1921), zwolennik empiryzmu i filozofii naukowej, który dał się również poznać jako historyk filozofii. Ks. Stefan Pawlicki, erudyta i zwolennik filozofii jako sztuki życia, nauczyciel Leona Chwistka, swą popularnością przesłonił postać i dokonania Straszewskiego. Przez krótki czas wykładowcą filozofii był Wincenty Lutosławski (1863-1954), przedstawiciel mesjanizmu i autor znaczącej pracy The Origin and Growth of Plato's Logic (Londyn 1905). W późniejszym okresie ważną rolę odegrali Witold Rubczyński (1864-1938), który zajmował się etyką, estetyką i historią filozofii, Joachim Metallmann (1889-1942), metodolog, filozof nauk przyrodniczych i interpretator filozofii Whiteheada, ks. Konstanty Michalski (1879-1947), znawca filozofii średniowiecznej i Władysław Heinrich (1869-1957), uczeń Avenariusa, empiriokrytyk, psycholog eksperymentalny i historyk filozofii.

 

Po drugiej wojnie światowej, mimo narzucenia kontroli ideologicznej przez partię komunistyczną, filozofia niezależna była uprawiana. Do wybitnych postaci krakowskiej filozofii należeli: Zygmunt Zawirski (1882-1948), filozof przyrody, Janina Kiersnowska­Suchorzewska (1886-1967), filozof przyrody, historyk filozofii i znawczyni filozofii Kanta oraz neokantystów, Władysław Tatarkie­wicz (1886-1980), historyk filozofii i estetyk, Roman Ingarden (1893-1970), uczeń Edmunda Husserla, fenomenolog, twórca fenomenologicznej estetyki, autor Sporu o istnienie świata, Jan Leszczyński (1905-1990), ontolog, epistemolog i semiotyk, Danuta Gierulanka (1909­-1995), fenomenolog, filozof matematyki i psycholog, Izydora Dąmbska (1904-1983), epistemolog, uczennica Kazimierza Twardowskiego, wybitna przedstawicielka szkoły lwowsko­warszawskiej i Daniela Gromska (1889-1973), filolog klasyczny i historyk filozofii, tłumaczka Arystotelesa i Teofrasta. W połowie lat sześćdziesiątych Roman Ingarden przeszedł na emeryturę, a Izydora Dąmbska, pod naciskiem władz komunistycznych, zmuszona była przenieść się do Polskiej Akademii Nauk. W dziedzinie logiki i historii tej dyscypliny ważną rolę odegrali Kazimierz Pasenkiewicz (1897-1995) i Stanisław Surma.

 

Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego powstał w 1967 roku w wyniku połączenia Katedry Filozofii, Katedry Historii Filozofii, Katedry Logiki i Katedry Filozofii Przyrody. W latach 80. rozwijana była estetyka przez Marię Gołaszewską. Na przełomie XX i XXI wieku w IF UJ fenomenologia uprawiana była przez Władysława Stróżewskiego, ucznia R. Ingardena. Filozofia analityczna uprawiana była m.in. przez Jana Woleńskiego. W dziedzinie logiki wyróżniały się dokonania Andrzeja Wrońskiego.

 

(Oprac. M. Kuniński m.in. na podstawie Studiów z dziejów Wydziału Filozoficzno - Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego pod red. S. Mikuckiego, UJ, Kraków 1967, materiałów do Złotej Księgi Wydziału Filozoficznego i charakterystyki Instytutu Filozofii zamieszczonej w „Principiach - Ekspresie Filozoficznym", 2001)